Təsviri sənətin bir növü olaraq foto sənətinin inkişafı XIX əsrin ortalarından bu günümüzə qədər olan zamanı əhatə edir.

XX əsrin əvvəllərində şəkillərin heç bir emalını tələb etməyən “ani foto” metodu yarandı. Eyni zamanda, fotoqraf peşəsinin primitiv bir sənətə çevrilməsi barədə söhbətlər dolaşırdı. Bu səbəbdən də çox keçmir ki, fotoqraf sənəti incəsənət sahəsinə aid edilməyə başlayır.

Müsahibimiz fotolarında milli kino tariximizin 55 ilini yaşadan, özü isə kadr arxasında qalan sənətkar - Azərbaycan kinosunun fədakar veteranı, Əməkdar mədəniyyət işçisi (2008), fotoqraf-rəssam Pərviz Əsəd oğlu Quliyevdir. Əbəs yerə ona “Azərbaycan kinematoqrafiyasının əfsanəsi” demirlər. O, şəxsi təşəbbüsü ilə “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında foto və neqativlərdən ibarət kino arxivini yaradıb.

Dəfələrlə keçmiş SSRİ məkanında keçirilən Azərbaycan mədəniyyəti günlərində ölkəmizi tərənnüm edən fotostendlərin tərtibatçısı olub. Ölkəmizin korifey kinorejissorlarının quruluş verdiyi “Arşın mal alan”, “Mən ki gözəl deyildim”, “Şərikli çörək”, “Gün keçdi”, “Alma almaya bənzər”, “Fəryad” və s. filmlərdə fotoqraf-rəssam kimi çalışıb, 50-dən artıq bədii, sənədli, elmi-kütləvi filmlərə öz töhfəsini verib.

Pərviz Quliyev 19 yanvar 1942-ci ildə Bakıda anadan olub. 1961-ci ildən etibarən “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında laborant, daha sonra foto-rəssam, usta fotoqraf kimi çalışıb. 1967-ci ildən isə foto sexinə rəhbərlik edib.

1977-ci ildə kino sahəsində yaxşı işinə görə Pərviz Quliyev SSRİ Nazirlər Kabineti nəzdində Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsinin fəxri fərmanı ilə təltif olunub. 1980-ci ildə “Kinematoqrafiya əlaçısı” olub və SSRİ Kinematoqraflar Birliyinin üzvü seçilib. 1989-cu ildə isə “Əmək veteranı” adına layiq görülüb.

- Pərviz müəllim, foto sənətinə maraq sizdə haradan yarandı?

- 12-13 yaşım olanda atam mənə “Smena” fotoaparatı almışdı. Hər şey də elə ondan başladı. Fotoya marağım o qədər artdı ki, hətta yaşadığımız evin zirzəmisində özümə fotolaboratoriya, kiçik bir emalatxana da yaratdım.

- Bəs kino sənətinə gəlişiniz necə oldu?

- Kinostudiyanın baş rəssamı Nadir Zeynalov qapı qonşumuz idi. Bir gün həyətdə rejissoru Hüseyn Seyidzadə olan “O olmasın, bu olsun” bədii filminin eskizlərini işləyirdi. Mən də ona maraqla tamaşa edirdim. Marağımı görüb mənə kinostudiyaya giriş üçün buraxılış vərəqi yazdırıb elə həmin filmin çəkilişlərinə dəvət etdi. Rüstəm bəyin evindəki qonaqlıq səhnəsini çəkirdilər. Bu filmdən sonra kinoya marağım yaranmağa başladı. Daha sonra Əjdər İbrahimovun “Bir məhəllədən iki nəfər” (1957) filminin İçərişəhərdə çəkilişləri gedirdi. Hər gün məktəbdən gələn kimi qaçırdım çəkiliş meydançasına, gecəyarısına kimi çəkilişlərə maraqla tamaşa edirdim. Hətta evə gec gəldiyimə görə danlanırdım da... Kinoda işləmək dəvəti isə Rasim Ocaqovdan gəldi. O məni 1964-cu ildə rejissor Həsən Seyidbəylinin çəkdiyi “Cazibə qüvvəsi” kinoalmanaxına fotoqraf kimi dəvət etdi. Rasim Ocaqov həmin filmin quruluşçu operatoru və ikinci rejissoru idi. Daha sonra Eldar Quliyevin “Biri vardı, biri yox” (1967) qısametrajlı bədii filminə dəvət aldım. İlk böyük işim isə rejissor Tofiq Tağızadənin “Arşın mal alan” tammetrajlı bədii filmi olub.

"Romeo mənim qonşumdur" (1963) rej. Şamil Mahmudbəyov

- Narazı qaldığınız çəkilişiniz olubmu heç?

- Təvəzökarlıqdan kənar kimi çıxmasın, bütün işlərimdən razı qalmışam. Amma təəssüfləndiyim an olub. Vaqif Mustafayevin “Nakəs” (1991) filminin çəkilişlərində bir maraqlı kadr var idi. Çox gözəl işıq qurulmuşdu, gürcü aktyor Avtandil Maxaradzenin üzünə ildırım işığı düşürdü. O kadrı çatdırıb çəkə bilmədiyimə görə çox təəssüflənmişdim o vaxt.

- Bir qədər yaratdığınız kino arxivindən danışardınız. Necə oldu ki, belə bir məsuliyyətli işi öhdənizə götürdünüz?

- “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının o vaxtkı binasından yenisinə köçərkən kinostudiyanın həyətində yerdə dağınıq vəziyyətdə çoxlu şüşə fotoneqativlər, fotolar gördüm. Onları toplayıb 3-4 qutuya yerləşdirib gətirdim yeni binaya. Bu fotoların arasında “Sevil” (1929), “26-lar” (1932), “Bakılılar” (1938), “Kəndlilər” (1939), “Bakının işıqları (1950)” və s. filmlərin neqativləri də var idi. Fotoarxiv sifariş verdim və kinostudiyanın binasında şəxsi təşəbbüsümlə Azərbaycan kinosu fotolarından ibarət fotoarxiv yaratdım. Sonralar Azərbaycanda ilk dəfə olaraq kino fotolarından ibarət sərgilər də təşkil edib arxivimi orada nümayiş etdirmişəm.

"Qərib cinlər diyarında" (1977) rej. Əlisəttar Atakişiyev

- Bəs kino fotoqrafını başqa fotoqraflardan fərqləndirən cəhət hansıdır?

- Kinoda çalışan rəssam-fotoqrafın sənəti adi fotoqrafların sənətindən çox fərqlidir. Filmin əvvəlindən – sınaq fotolarından başlayaraq ta axırıncı kadra qədər, demək olar ki, rəssam-fotoqraf çalışır. Bir sözlə, kino fotoqrafı hərtərəfli peşəkar olmalıdır.

- Yeni işə dəvət alanda öncə nə ilə maraqlanırsınız?

- Rejissoru, sserari müəllifi, mövzusu və s. Çünki iş prosesi mənim üçün maraqlı olmalıdır, əks təqdirdə çalışa bilmərəm. Ona görə də işə başlamazdan öncə birinci növbədə mütləq ssenarini oxuyuram.

"Telefonçu qız" (1962) rej. Həsən Seyidbəyli

- Bir çox rejissorlar sənətə operator kimi başlayıb sonra rejissor olublar. Bunun dünya kinosunda da bir neçə nümunəsi var. Bəs siz necə, fotoqraf kimi başlayıb sonradan operator olmaq həvəsinə düşmüsünüz heç?

- Seçdiyim peşəni çox sevirəm və heç vaxt operator olmaq istəməmişəm. Təkliflər də olub, hətta bir filmdə ikinci operator kimi çalışmaq təklifi də olub. Mən bir işə başladımsa, sona qədər o işdə çalışmalıyam.

"Axırınci aşırım" (1971) rej. Kamil Rüstəmbəyov

- Rəqəmsal kamera və köhnə üsullu fotokamera... Hansını seçərdiniz?

- Əlbəttə köhnə üsullu kamera. Rəqəmsal kamera çox rahatdır təbii ki. Elə son işimi də (“Sübhün səfiri” – 2012-ci il) rəqəmsal kamera ilə çəkmişəm. Amma mənim üçün köhnə üsullu fotokameranın və fotolaboratoriyada çalışmağın yerini heç nə vermir.

- Olubmu ki, çəkiliş zamanı kameranız xarab olsun?

- Xeyr, çünki hər çəkilişdən əvvəl kameranı diqqətlə yoxlayırdım. Kameram hər zaman işlək vəziyyətdə olub.

"Qayınana" (1978) rej. Hüseyn Seyidzadə

- Korifey rejissorların çoxu ilə çalışmısınız. Hansı rejissorlarla çalışmaq sizə daha çox zövq verib?

- Demək olar ki, “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında çalışan bütün rejissorların filmlərində işləmişəm. Şamil Mahmudbəyov, Tofiq Tağızadə, Əjdər İbrahimov, Hüseyn Seyidzadə, Həsən Seyidbəyli, Ədil İsgəndərov, Əlisəttar Atakişiyev, Kamil Rüstəmbəyov, Eldar Quliyev, Rasim Ocaqov, Arif Babayev, Vaqif Mustafayev və s... Hər biriylə işləməyin marağı başqa idi. Amma Arif Babayevlə həm də gözəl dostluq münasibətlərimiz olub. Arif Babayev və Vaqif Mustafayevin, demək olar, bütün filmlərində işləmişəm.

"Fəryad" (1993) rej. Ceyhun Mirzəyev

- Bir tamaşaçı kimi, özünüz ən çox hansı filmdən təsirlənmisiniz?

- “Ögey ana”, “Şərikli çörək”... Bu filmlər mənə çox təsir etmişdi.

"Şərikli çörək" (1969) rej. Şamil Mahmudbəyov

Qeyd edək ki, “Mədəniyyət” kanalı Azərbaycan kinosunun fədakar veteranı Pərviz Quliyev barəsində sənədli film çəkib. Sənətkarın keçdiyi mənalı həyat və zəngin yaradıcılıq yolundan bəhs edən film “Kino sənətində silinməz izlər” adlanır.

Görkəmli rejissorlar - Xalq artistləri Oqtay Mirqasımov və Ramiz Həsənoğlu, kinoşünas, Əməkdar incəsənət xadimi Aydın Kazımzadə sənətkar haqqında ürək sözlərini dilə gətirəcəklər. Filmdə veteran kino xadimlərinin xatirələri də səslənəcək. Filmin müəllifi Əməkdar jurnalist Salar Aslanov, rejissoru Sənan Sultanovdur. “Kino sənətində silinməz ozlər” sənədli filmini iyulun 25-də saat 21:00-da “Mədəniyyət” kanalında izləyə bilərsiniz.

Gülər Sadıqova Şərifi