İki əsrdən artıq dövrə şahidlik edən Zaqatala qalası... “Yenilməz batalyon”, “Cavadxan” filmlərinin çəkildiyi bu qala Azərbaycan xalqına Zaqatalanın keşməkeşli tarixindən yadigar qalıb. Çar Rusiyası tərəfindən inşa edilən bu qala hazırda qoruğa çevrilib.
Tikinti üslubuna görə göz oxşayan Zaqatala qalası rayonun ən yüksək hissələrindən birində inşa olunub və strateji baxımdan tarixən böyük əhəmiyyət kəsb edib. Qalanın divarlarını topla dağıtsalar da, heç vaxt onu mühasirəyə almaq mümkün olmayıb.
Bəs çar Rusiyası tərəfindən bu ərazidə belə bir qalanın tikilməsində məqsəd nə idi?
“Qala” dövlət tarix-etnoqrafiya qoruğunun elmi işçisi Səbuhi Bayramov qala ilə bağlı ətraflı məlumat verib: “Zaqatala qalası 1830-38-ci illərdə Zaqafqaziyada olan rus qoşunlarının komandanı general İvan Marşal Paskeviçin əmri ilə tikilib. Qalanın tikilməsi üçün əlverişli olan yer Paskeviç tərəfindən seçilib və burada olan əhali başqa yerə köçürülüb. Qalanı tikməkdə çar hökumətinin iki məqsədi var idi. Birincisi, qala gələcəkdə yerli xalqların qaldırdığı qiyam və üsyanların yatırılmasında dayaq məntəqəsi rolu oynamalı, ikincisi isə Dağıstanı cənubdan tutmaq üçün istifadə edilməli idi”.
İnşasında çay daşı, çiy kərpic və əhəngdən istifadə olunan qala divarlarının hündürlüyü 3-5, eni 2 metrdir. Divarlarda bir metr aralıqlarla, ümumilikdə 1800 mazğal qoyulub. Hazırda ərazisinə 17 abidənin daxil olduğu qalanın 3 böyük giriş qapısı var. Aparılan qazıntılar zamanı hər biri 1 ton ağırlığında olan iki səhra topu aşkarlanıb. Çuqun materialdan hazırlanan topların atış məsafəsi 1000 metrdir.
11,5 hektar ərazidə yerləşən qalada Zaqatala dairə rəisinin birmərtəbəli evi, xəzinə binası, qarnizon rəisinin fligel mənzili, həbsxana, hərbi xəstəxana, hamam, kilsə, zabitlər üçün ikimərtəbəli fligel, kazarmalar, su kəhrizi, müşahidə bürcü yerləşirdi.
19-cu əsrdə inşa edilən qala divarlarının içərisində dərinliyi 5 metr olan su kəhrizi mövcuddur. Bu su kəhrizi rus ordusunu su ilə təmin edib. Kəhrizə çəkilən suyun mənbəyinin dağlardan gəldiyi deyilir. Lakin bu mənbənin tam olaraq haradan gəldiyi uzun illər boyunca gizlədilib. Bunun səbəbi isə həmin dövrdə suya hər hansısa zəhərli bir maddə qataraq rus ordusunun məhv edilməsi qorxusu olub.
Tarixi abidənin yerləşdiyi “Qala düzü” ərazisində yaşayış binaları da tikilib.
Bir vaxtlar işğalçı çar Rusiyası tərəfindən yerli xalqların hücumundan qorunmaq üçün inşa edilən və hazırda qoruq kimi fəaliyyət göstərən bu qala Zaqatalanın tarixi ilə maraqlanan hər kəsin üzünə açıqdır.
Nigar Davudova
