20 Yanvar müasir tariximizin müqəddəs şəhid qanı ilə yazılmış hünər, rəşadət səhifəsidir. Bu faciə xalqmızın iradəsini, milli azadlıq, istiqlaliyyət  uğrunda mübarizə əzmini qıra bilmədi. Həmin dəhşətli gecədə həlak olan Vətən övladları  müstəqilliyə gedən yolu açdılar. Bayraqlar sırasında şanlı bayrağımız qürurla dalğalandı. Şərəfli tariximizin bu qəhrəmalıq salnaməsi, XX yüzilliyin ən dəhşətli, faciəli 20 Yanvar hadisələri ədəbiyyatımızda əks-səda tapdı...

Canlarından keçməklə xalqın qəhrəmanlıq dastanını,istiqlalını,  azadlığını canı ilə qazanıb qanı ilə yazanlardır şəhidlər... Onların bu müqəddəs amalı, vətən uğrunda göstərdikləri şücaətləri müstəqillik yolunu tutmuş xalqımızın yenilməz iradəsinin nümayişi idi. Yaşanan qanlı hadisə poeziyamızın yaddaşına da əbədi həkk olundu. İnsanlığa qarşı görünməmiş bir cinayət, soyqırım müharibəsi kimi şair və ədiblər tərəfindən qəzəb, nifrət və ürək yanğısı ilə ittiham olundu. Bəşər tarixində misli görünməmiş bu qətliamı lənətlə qarşılayan Xəlil Rza Ulutürk “Məhkəməsiz, sübutsuz, dəlilsiz, günahsız qırğın oldu, yanvar qırğını” – deyərək ürəyini məşələ çevirib xalqın közərmiş ruhunu alovlandırırdı. Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə də

İnsan insan olur öz hünəriylə.

Millət, millət olur xeyri, şəriylə,

Torpağın bağrına cəsədləriylə

Azadlıq tumunu əkdi Şəhidlər – söylədi.

Bununla o,  müqəddəs Şəhidlik zirvəsini  həm də qəhrəmanlıq, rəşadət rəmzi kimi qiymətləndirdi.  Bəxtiyar Vahabzadənin 17 fəsildən ibarət olan "Şəhidlər" poeması 20 Yanvar faciəsinin fəlsəfi-poetik dərki kimi poeziyamızda xüsusi yer tutur. Əsərdə müəllifin keçirdiyi hiss-həyəcanı, iztirabları aydın ifadə olunub. Bu poemadan əvvəl B.Vahabzadə "Şənbə gecəsinə gedən yol" publisistik əsərini də yazıb. Bu “Qanlı Şənbə gecəsi” vətənpərvər Qabilin də ruhunu sarsıtdı... Xalq şairi “Mərsiyə” adlı şeirini qələmə alaraq “Gecəni atəş ilə qırmızı qan eylədilər, Xalqımı- millətimi gülləbaran eylədilər.”- dedi. Zəlimxan Yaqub “Qalmaz” rədifli şeirində qəddarlığı, bu qədər günahı yerdə bəndə götürsə də, göydə Allahın götürməyəcəyini hiddətlə, ürək ağrısı ilə dilə gətirdi. Xalq şairi Məmməd Araz qanlı qərənfilə müraciət edərək “qara yazılara, körpə quzulara, quruyan arzulara “ağlamasını” poetik dillə ifadə etdi. Lakin Azərbaycanın milli istiqlalı naminə qələmi ilə döyüşən Məmməd Araz  “Ata millət, ana millət, ağlama!” şeirində isə qəlbi yanan ata-anaları, milləti ağlamamağa səslədi... Xalq şairləri - Nəriman Həsənzadə, Fikrət Qoca və lirik şair Nüsrət Kəsəmənli barıt qoxulu 20 Yanvar günü ilə bağlı şeirlər yazaraq, qələm yoldaşlarının harayına hay verdilər. O gün həm də toyların, şən məclislərin bəzəyi, məhəbbətin rəmzi, sevgililərin əzizi olan qərənfili də şəhid etdilər. Xan qızı Natəvanın aşiqi-şeyda olduğu qərənfil İlham və Fərizənin matəm gülünə çevrildi. 

Fatimə İsmayılova