Azərbaycanın zəngin qədim sənətləri bu gün də inkişaf etdirilir, nəsildən nəslə ötürülür. Onlardan biri də dulusçuluqdur. Azərbaycanın bir neçə qədim şəhərlərində olduğu kimi, bu sənətə Bakıda da maraq böyükdür.
Hər bir xalqın tarixi yaratdığı sənətkarlıq nümunələrində də öz təsdiqini tapır. Daş dövründən bu günə kimi bir-birini əvəz edən ictimai-iqtisadi formasiyalarda xalq sənətkarlığı nümunələri də inkişaf yolu keçib. Sadə əl əməyinə əsaslanan əşyalar, məişət avadanlıqları sonralar həmin dövrlərdən xəbər verən maddi-mədəniyyət nümunələrinə çevriliblər. Belə sənətkarlıq nümunələrindən sayılan dulusçuluq Azərbaycanda ən qədim istehsal sahələrindən biri sayılmaqla, öz əhəmiyyətini nəinki qoruyub saxlayıb, hətta bəşər mədəniyyəti inciləri sırasına qəbul edilib. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar təsdiqləyib ki, dulusçuluq neolit dövrünün yadigarıdır.
Maraqlıdır ki, bu sənətin ilk dəfə meydana gəlməsində qadınların xüsusi əməyi olub. Əsrlər ötməsinə baxmayaraq, bu gün də kişilərlə yanaşı, qadınlarımız da dulusçuluğun inkişafı, unudulmaması üçün bu sənəti qoruyub-saxlayırlar. Həmin xanımlardan biri də həmsöhbətimiz Əfruz Qulamovadır. Əfruz Rəssamlıq akademiyasının yetirməsidir. Ona görə də dulusçuluq onun üçün uzaq bir peşə deyil. Artıq Əfruzun tələbələri də var. Yaş məhdudiyyəti olmadığı üçün deyir, hər yaşdan insanlar müraciət edirlər: "Təhsilimi dizayn ixtisası üzrə bitirəndən sonra məndə bu sənətə maraq yarandı. Toxunaraq işlədiyimiz üçün mənə daha maraqlı gəldi, daha çox zövqümü oxşadı bu sənət və beləliklə, bu işi görməyə qərar verdim. Elə gələcək planlarım da bu sənətlə bağlıdır".
Dulusçuluqla əldə edilən, əsasən, gil qablar, səhəng, kuzə, bardaq və digərlərini sadalamaq olar. Etnoqrafik tədqiqatlar göstərir ki, məişətdə istifadə olunan dulusçuluq məmulatları bir neçə qrupa bölünürdülər. Onlardan su, ərzaq, süd məhsulları qabları və s. göstərmək olar. Məişətdə işlədilən su qabları müxtəlif forma və adda düzəldilib. Bəs bütün bunları düzəltmək üçün bir dulusçuya nələr vaxt lazımdır? sualına Əfruz Qilamova belə cavab verdi: "Birinci gili mərkəzləşdiririk sonra əllərimizlə genişləndiririk, forma veririk. Bundan sonra bir həftə quruyur. Quruma prosesindən sonra biz onu xüsusi sobalarda bişməyə göndəririk. Daha sonra isə biz onu rəngləyib, minalayırıq".
Dulusçular deyir ki, usta gili özünə tabe etməsi üçün gillə çox yumşaq rəftar edilməlidir. Forma vermək üçün isə kiçik hərəkətlərlə istənilən firmaya salına bilər.
Xanlıqlar dövrünə aid arxiv sənədlərində və digər yazılı mənbələrdə Azərbaycanın Şamaxı, Şəki, Ərdəbil, Təbriz, Naxçıvan, Gəncə, Ordubad kimi şəhərlərində saxsı məmulatının istehsalı barədə qeydlər var. Şəki xanlığının bir çox kəndlərində və Nuxada gil qablar hazırlayıblar. Təkcə Şəki şəhərində saxsı səhəng istehsal edənlərin sayı 29 nəfər olub. Naxçıvan xanlığında da Naxçıvan və Ordubad şəhərlərinin hər birində 12 nəfər dulusçu çalışıb. Sevindirici haldır ki, bu gün də bu ənənə davam edir və Əfruz kimi gənclərimiz qədim sənətimizin itib-batmasına yol vermir, onu nəsildən-nəslə ötürməyi öz öhdəliklərinə götürüblər.
